Józef Stec

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się jako syn Franciszka oraz Jadwigi z rodziny Barszcz, a jego rodzeństwo składało się z trzech braci: Władysława, Stanisława, Kazimierza oraz czterech sióstr: Zofii, Władysławy, Lidii i Józefy. W 1926 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły w Dębicy, gdzie nie tylko zdobywał wiedzę, ale także aktywnie angażował się w życie społeczne. Wstąpił do II drużyny męskiej im. Zawiszy Czarnego, co przyczyniło się do zdobycia stopnia harcerskiego – samarytanina. Stając się drużynowym I drużyny żeglarskiej im. Mariusza Zaruskiego, rozpoczął swoją pasję do fotografii. Choć na początku nie miał własnego aparatu, rezultat jego pracy był widoczny w uchwyconych momentach podczas uroczystości patriotycznych czy zbiórek harcerskich, które dokumentował za pomocą pożyczanych sprzętów.

Działalność jako sanitariusz

Swoją karierę sanitariusza rozpoczął wiosną 1936 roku w Krakowie, gdzie odbył kurs z zakresu ratownictwa ogólnego oraz przeciwgazowego, uzyskując tytuł instruktora. W obliczu wzrastającego zagrożenia w Rzeczypospolitej, Polski Czerwony Krzyż zwiększył zakres swoich działań. W styczniu 1937 roku do programu szkoleniowego dołączono przygotowania ludności do obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej. Latem tego roku, wspólnie z inżynierem Władysławem Zielińskim, zorganizował ćwiczenia na rynku w Dębicy, które miały na celu poprawę umiejętności w zakresie ratownictwa sanitarnego. Dzięki swej determinacji, we wrześniu 1938 roku objął stanowisko komendanta drużyny ratowniczej w Dębicy.

Pierwsze miesiące okupacji i praca w konspiracji

W momencie wybuchu II wojny światowej udał się do Lwowa w celu uzupełnienia materiałów opatrunkowych oraz innych potrzebnych artykułów medycznych. Po powrocie do Dębicy, w sytuacji gdy miasta zaczęli zajmować Niemcy, aktywnie wspierał działania PCK. W październiku 1939 roku uzyskał legitymację, która zapewniała mu swobodny ruch po regionie oraz umożliwiała zbieranie darów w formie żywności i lekarstw, a także przynoszenie listów od polskich jeńców. W 1940 roku dwukrotnie otrzymał od niemieckich władz nakaz pracy w „Baudienst” w Pustkowie oraz na kolej w Pustyni. Dzięki pomocy Heleny Jabłonowskiej oraz znajomości języka niemieckiego, zatrudnił się w starostwie powiatowym, co uchroniło go przed obligatoryjnym przymusowym zatrudnieniem. Wiosną 1940 roku, używając pseudonimu „Jod”, wstąpił do tajnej organizacji wojskowej Służba Zwycięstwu Polski, przekształconej w 1942 roku w Armię Krajową. Dzięki swojemu doświadczeniu, zajmował się szkoleniem drużyn ratowniczych, przygotowując ich do ewentualnych zadań podczas ogólnonarodowego powstania oraz działań w ramach akcji „Burza”. W czasach okupacji zaniechał wszelkich prób fotografowania, gdyż posiadanie aparatu wiązało się z wielkim ryzykiem. Mimo trudnej sytuacji, 2 lutego 1944 roku zrobił zdjęcie rozstrzelanych zakładników przy nasypie kolejowym.

Akcja „Burza”

27 lipca 1944 roku uczestniczył w koncentracji oddziałów AK i udał się do leśniczówki w Braciejowej, a następnie dotarł na polanę leśną Kałużówka. Jego główne zadania obejmowały prowadzenie punktów sanitarnych, a także dokumentowanie życia obozowego za pomocą aparatu. Udało mu się uchwycić m.in. pogrzeb majora Józefa Lutaka, ps. „Dyzma”. W miarę odwrotu Niemców od wschodu, partyzanckie grupy znajdujące się w lasach Braciejowej i Południka postanowiły im przeciwstawić. Walki, które trwały przez kilka dni, przyniosły Armii Krajowej poważne straty. Służba sanitarna miała wielkie trudności z udzielaniem pomocy rannym. W obliczu chaosu, nasi bojownicy zaczęli się wycofywać w grupach lub indywidualnie. Józef Stec wyszedł z lasu z ostatnią grupą, w której znajdowali się ranni, którymi się opiekował. Udało im się znaleźć schronienie w Strzegocicach, gdzie doczekali się wyzwolenia przez oddziały radzieckie 17 stycznia 1945 roku.

Po wyzwoleniu

Po wojnie wrócił do rodzinnego domu, gdzie niezwłocznie podjął pracę w PCK. Wówczas najważniejszym celem tej organizacji stało się ustalenie strat wojennych i niesienie pomocy mieszkańcom Dębicy i okolic. W 1945 roku dołączył do organizacji antykomunistycznej „Wolność i Niezawisłość”, gdzie działał w komisji zajmującej się opieką społeczną. Kolportował prasę podziemną „Biały Orzeł”, rozprowadzał ulotki antypaństwowe przed wyborami w 1947 roku oraz zbierał informacje o nastrojach w społeczeństwie. Od 1 stycznia 1946 roku był członkiem Związku Zawodowego Pracowników Instytucji Społecznych. 10 lipca 1946 roku miała miejsce egzekucja żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych na Dębickim rynku. To dramatyczne wydarzenie miało na celu zastraszenie ludności i zatrzymanie oporu przeciw komunistycznemu reżimowi. Organizacja WiN, świadoma przygotowywanej egzekucji, zleciła Józefowi Stecowi uwiecznienie tego momentu na kliszy fotograficznej. Udało mu się zrealizować zlecenie, wykonując kilka zdjęć z ukrycia. Te fotografie posłużyły jako dowód w raporcie przesłanym do ONZ na temat terroru komunistycznego w Polsce. W 1948 roku, w celu uzyskania wyższego wykształcenia, rozpoczął naukę w Państwowym Studium Administracyjnym w Rzeszowie, lecz jego edukację przerwało aresztowanie przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa.

Żołnierz Wyklęty

28 stycznia 1949 roku został zatrzymany w związku ze zdjęciem wykonanym podczas egzekucji członków NSZ na Dębickim rynku. W trakcie przesłuchania potwierdził zarówno wykonanie fotografii, jak i to, komu ją przekazał. Po brutalnych przesłuchaniach, wojskowy sąd rejonowy w Rzeszowie skazał go na 7 lat ciężkiego więzienia. W 1954 roku, ze względu na zły stan zdrowia, został zwolniony i powrócił do Dębicy. Po odsiedzeniu czasu w więzieniu oraz przezwyciężeniu kryzysów zdrowotnych, zmagał się z trudnościami w znalezieniu zatrudnienia. Postanowił założyć własny warsztat fotograficzny w swoim mieszkaniu, gdzie dokumentował niemal wszystkie uroczystości kościelne i państwowe, a także nadal interesował się działalnością Polskiego Czerwonego Krzyża, rejestrując życie lokalnej społeczności oraz zmiany w mieście.

Ostatnie lata

W 1961 roku ożenił się z Zofią Kardyś, a z tego związku przyszli na świat dwaj synowie: Wiesław i Andrzej oraz córka Halina. W 1991 roku sąd wojewódzki w Rzeszowie zrehabilitował go za czyny, które zarzucono mu w 1949 roku. Zmarł 12 maja 1995 roku, a jego ostatnim miejscem spoczynku jest Cmentarz Parafialny w Dębicy.

Odznaczenia

Józef Stec, osoba o niezwykłym dorobku, został uhonorowany wieloma odznaczeniami za swoje zasługi. Oto szczegółowy wykaz jego nagród:

• Medal Wojska – \czterokrotnie, przyznany 14 sierpnia 1948 roku,
• Krzyż Armii Krajowej – przyznany 25 września 1981 roku,
• Krzyż Partyzancki – przyznany 29 września 1982 roku,
• Odznaka „Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego 1939 – 1956” – przyznana 21 lutego 1990 roku,
• Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – przyznany 17 września 1992 roku,
• Odznaka pamiątkowa „Akcji Burza” – przyznana w 1994 roku.

---

Oceń: Józef Stec

---